สมองเสื่อมคืออะไร สมองเสื่อมกับสมองฝ่อเหมือนกันหรือไม่่

สมองเสื่อม คือ ภาวะที่ผู้ป่วยมีการเสื่อมของการทำงานของสมองทั้งหมด ซึ่งจะมีผลทำให้ผู้ป่วยมีปัญหาเกี่ยวกับความจำ ความรอบรู้ มีการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมและบุคลิกภาพของผู้ป่วยรายนั้น ๆ

สมองเสื่อมไม่ใช่เป็นภาวะที่พบได้ทั่วไปเมื่อคนเราสูงอายุ แต่ภาวะสมองเสื่อม ถือเป็นโรคที่เกิดขึ้นในคนนั้น ๆ คนสูงอายุทั่วไปอาจจะมีการลืมได้บ้าง แต่ว่าลืมแล้วก็จะจำได้ อาจจะนึกไม่ออกว่าเราเอาของไปวางไว้ที่ไหน แต่ก็รู้ว่า เอ๊ะ! เราต้องไปวางไว้แน่ ๆ จำได้ว่าถือมา แต่เราเอาไปวางไว้ที่ไหน แล้วเราก็หาดูว่าเราเอาไปวางไว้ที่ไหน แต่ในผู้ป่วยสมองเสื่อม สิ่งเหล่านี้ผู้ป่วยจะจำไม่ได้เลยว่าหยิบของนี้มา หรือจำไม่ได้เลยว่ามีการทำกิจกรรมต่าง ๆ เกิดขึ้น เช่น จำไม่ได้ว่ารับประทานอาหารไปหรือยัง จำไม่ได้ว่าพึ่งทานไปประเดี๋ยวนี้ การลืมใหญ่ ๆ แบบนี้เป็นลักษณะของผู้ป่วยสมองเสื่อม

นอกจากนั้นผู้ป่วยจะมีการเปลี่ยนแปลงทางบุคลิกภาพรวมด้วย กล่าวคือแต่ก่อนเคยมีบุคลิกภาพอย่างหนึ่ง อาจจะเป็นคนแต่งตัวสวยงามดูแลตนเองอยู่เสมอ ต้องไปทำผมสระผมทุกวันเสาร์อาทิตย์ เมื่อมีอาการเปลี่ยนแปลงทางสมอง ผู้ป่วยจะไม่สนใจตัวเอง ไม่ดูแลตัวเอง ให้ไปทำผมสระผมก็ไม่ไป บางรายไม่ยอมอาบน้ำ บางรายเอาเสื้อผ้าที่ใส่แล้วนำมาแขวนไว้แล้วนำกลับมาใส่อีกซ้ำ ๆ ซาก ๆ ไม่ยอมเอาไปซัก เป็นต้น

ผู้ป่วยอาจมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมด้วย จากคนที่เรียบร้อยคนช่างหัวเราะ อาจจะมีพฤติกรรมที่โกรธเกรี้ยว ก้าวร้าว รุนแรง หรือในทางกลับกัน บางคนกลับยิ้มหรือหัวเราะตลอดเวลาทั้งที่ไม่ใช่เรื่องขำ ผู้ป่วยอาจหัวเราะ ยิ้ม กินข้าวไปหัวเราะไปก็เคยเจอ ลักษณะอย่างนี้เป็นลักษณะของสมองเสื่อม

ส่วนคนที่ขี้ลืม เอาของไปวางแล้วจำไม่ได้ว่าไปวางไว้ที่ไหน จอดรถอย่างรวดเร็ว ลงรถเดินออกไปแล้วจำไม่ได้ว่าตัวเองล็อกรถหรือยัง ต้องเดินกลับมาดูบ่อย ๆ หรือว่าเดินไปซื้อของ ก็เอาของที่ซื้อมาก่อนหน้านี้วางไว้ที่ร้านนั้น หยิบของใหม่ได้ก็หยิบแต่ของใหม่กลับไป ลักษณะเหล่านี้เป็นลักษณะของการลืม ซึ่งอาจพบได้ในคนทั่ว ๆ ไป ซึ่งการลืมเหล่านี้ อาจจะแก้ไขได้โดยฝึกให้ดีขึ้นได้ โดยการตั้งใจคิดอยู่ตลอดเวลาว่า เราถือของนี้มานะ เมื่อจะเดินจากสถานที่แห่งนั้น ให้หยุดคิดว่าเราถืออะไรมาบ้าง ถ้านั่งอยู่ลุกขึ้นแล้ว ให้มองไปที่โต๊ะก่อนว่ ามีอะไรทิ้งอยู่หรือเปล่า มีอะไรค้างอยู่ไหม แล้วจึงเดินไป การฝึกตัวอยู่ เสมอ ๆ จะทำให้การลืมลดลง

สมองเสื่อมเกิดจากสาเหตุอะไร

สมองเสื่อมเกิดจากสาเหตุหลายประการ

1. เกิดจากการเสื่อมสลายของสมอง หมายความว่า เนื้อสมองมีการเสื่อมสลาย หรือมีการตายเกิดขึ้น ซึ่งส่วนใหญ่แล้ว ไม่ทราบว่ามีสาเหตุมาจากอะไร ไม่ทราบว่าอะไรเป็นตัวกระตุ้นทำให้เนื้อสมองมีการตาย โรคที่พบบ่อยในกลุ่มนี้ได้แก่ โรคอัลไซเมอร์ โรคพาร์กินสัน และยังมีโรคอื่น ๆ อีกหลายโรค ซึ่งล้วนมีชื่อเป็นภาษาอังกฤษ เช่น Huntington chorea ในกลุ่มนี้ โรคอัลไซเมอร์เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด โดยเฉพาะในยุโรปและอเมริกาเหนือ ซึ่งพบว่าอัลไซเมอร์เป็นสาเหตุของโรคสมองเสื่อม 50-70 เปอร์เซนต์ของคนไข้ทั้งหมด สำหรับในคนไทย ขณะนี้ยังไม่มีตัวเลขที่แน่นอนว่า คนไทยเป็นอัลไซเมอร์มากน้อยเพียงใด และคิดเป็นอัตราส่วนเท่าไหร่ของคนไข้สมองเสื่อมทั้งหมด แต่ในไม่ช้านี้ คงจะมีการศึกษาและคงจะได้คำตอบออกมา

2. โรคสมองเสื่อมเกิดจากหลอดเลือดสมอง กลุ่มนี้เกิดจากหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงสมองมีการหนาตัว แข็งตัว หรือมีการตีบตัวผิดปกติ ทำให้ปริมาณเลือดที่ไปเลี้ยงสมองลดลง ถ้าลดลงมากจนถึงระดับที่ไม่เพียงพอกับการใช้งานของสมอง ก็จะทำให้เนื้อสมองตายไป เนื้อสมองส่วนที่ตายไปนั้น ถ้าเกิดขึ้นในพื้นที่เล็ก ๆ ก็อาจจะยังไม่มีอาการอะไรในระยะแรก แต่ถ้ามีการตายของเนื้อสมอง เนื่องจากการขาดเลือดนี้เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำอีก จนเนื้อสมองมีการตายเป็นจำนวนมาก จะทำให้ผู้ป่วยมีอาการหลงลืมหรือสมองเสื่อมได้ ในบางครั้งเส้นเลือดที่ไปเลี้ยงสมองนั้น อุดตันในบริเวณเส้นเลือดใหญ่ ทำให้เกิดเนื้อสมองตายขนาดใหญ่ ผู้ป่วยรายนี้อาจจะเกิดอาการสมองเสื่อมได้ ถึงแม้ว่าจะมีการเส้นเลือดอุดตันเพียงครั้งเดียวก็ตาม ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับขนาด บริเวณของสมองที่มีการเสียหายเนื่องจากขาดเลือดไปเลี้ยง ดังนั้นผู้ป่วยที่แนวโน้มว่า จะมีเส้นเลือดสมองตีบผิดปกติ มักจะอยู่ในกลุ่มผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงดังต่อไปนี้ ผู้ป่วยที่มีความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยที่เป็นเบาหวาน ผู้ป่วยที่มีระดับไขมันคลอเลสเตอลอลสูง หรือผู้ป่วยที่สูบบุหรี่เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีปัจจัยเสี่ยงอื่น ๆ อีก

3. สมองเสื่อมที่เกิดจากการติดเชื้อในสมอง มีเชื้อไวรัสหลายชนิดซึ่งทำให้เกิดการอักเสบในสมอง ตัวอย่างเช่น เชื้อไวรัสสมองอักเสบที่เกิดจากไวรัสที่ติดมาจากหมู ท่านอาจจะเคยทราบข่าวว่า มีการระบาดของไวรัสนี้ในที่ประเทศมาเลเซีย มี หมูมีเชื้อโรคอยู่ในตัว ยุงไปกัดหมูเอาเชื้อโรคจากหมูมาสู่ยุง แล้วยุงนั้นไปกัดคนอีกต่อหนึ่ง คนที่ถูกกัดจะมีอาการไข้ และไวรัสจะขึ้นสมอง ผู้ป่วยจำนวนหนึ่งจะถึงแก่ความตาย ผู้ป่วยที่ไม่เสียชีวิต ก็จะมีการเสียหายของเนื้อ ซึ่งความเสียหายนี้จะมากหรือน้อย ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของการติดเชื้อสมอง เนื้อสมองบางส่วนที่ตายไป ทำให้ความสามารถของสมองเสื่อมลงไป เสียหายไปในช่วงที่เจ็บป่วยผู้ป่วยจะไม่รู้ตัว นอนตลอดเวลา ถ้าอาการดีขึ้นจะเริ่มรู้ตัว แต่มักจะจำอะไรหรือจำใครไม่ได้ อาจมีพฤติกรรมแปลก ๆ บางคนเอะอะโวยวาย บางคนแสดงอาการว่าเห็นภาพหลอน ซึ่งเป็นลักษณะของสมองเสื่อมชนิดหนึ่ง นอกจากเชื้อไวรัสนี้แล้ว ในปัจจุบันยังมีเชื้อไวรัสอีกส่วนหนึ่ง ที่ทำให้เกิดสมองเสื่อมมากขึ้นเรื่อย ๆ ได้แก่ การติดเชื้อไวรัส HIV หรือไวรัสที่ทำให้เกิดเป็นโรคเอดส์นั้นเอง ไวรัสชนิดนี้เข้าไปในร่างกายแล้ว อาจจะทำให้ภูมิต้านทานของร่างกายบกพร่อง และตัวไวรัสเองก็เข้าไปทำให้เกิดการติดเชื้อ เกิดการเสียหายของสมอง ผู้ป่วยจะมีพฤติกรรมเปลี่ยนแปลง ความจำเปลี่ยนแปลง บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง เป็นลักษณะของคนเป็นสมองเสื่อมได้ ส่วนใหญ่แล้วสมองเสื่อมที่เกิดการติดเชื้อในสมองนั้น มักพบในคนอายุน้อย

4. สมองเสื่อมจากการขาดสารอาหารบางชนิด โดยเฉพาะวิตามิน เช่น วิตามิน B1 หรือวิตามิน B12 วิตามิน B1 เป็นสารช่วยทำให้การทำงานของเซลล์สมองเป็นไปอย่างปกติ ผู้ที่ขาดวิตามิน B1 มักจะพบในผู้ป่วยที่ติดเหล้า หรือเป็นโรคพิษสุราเรื้อรัง คนกลุ่มนี้มักจะกินเหล้าจนเมา และมักไม่ได้อาหารที่เพียงพอ วิตามิน B1 ไม่เพียงพอต่อร่างกาย ทำให้เซลล์สมองทำงานไม่ได้ตามปกติ จนอาจจะถึงแก่เซลล์สมองเสียหายตายไป นอกจากนี้วิตามิน B12 เองก็มีความจำเป็นอย่างยิ่งในการทำงานของสมอง ผู้ป่วยที่ขาดวิตามิน B12 มักจะพบในผู้ป่วยที่เป็นมังสวิรัติอย่างเคร่งครัด เป็นเวลานานหลาย ๆ ปี ส่วนใหญ่แล้วในคนไทยมักจะได้วิตามิน B12 จากน้ำปลาหรือจากอาหารเนื้อสัตว์ เช่น หมู คนที่รับประทานมังสวิรัติก็จะขาดสารอาหารตัวนี้ ดังนั้น คนที่ทานมังสวิรัติอย่างเคร่งครัด จึงควรได้รับวิตามินเสริมเป็นครั้งคราว เพื่อให้เพียงพอกับการทำงานของระบบต่าง ๆ ในร่างกาย นอกจากนี้ยังอาจพบการขาดวิตามิน B12 ในผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดกระเพาะอาหาร และลำไส้เล็กส่วนต้นออกไป ซึ่งจะทำให้ขาดสารอาหารบางอย่าง ซึ่งช่วยหรือเป็นตัวจำเป็นในการดูดซึมวิตามิน B12 จากกระเพาะอาหารและลำไส้เข้าสู่ระบบร่างกาย

5. สมองเสื่อมจากการแปรปรวนของเมตาโบลิกของร่างกาย เช่นการทำงานของต่อมไร้ท่อบางชนิดผิดปกติไป เช่น ต่อมธัยรอยด์ทำงานมากไป หรือทำงานน้อยไป การทำงานของตับหรือของไตผิดปกติไป จะทำให้เกิดของเสียคั่งอยู่ในร่างกาย ซึ่งมีผลทำให้สมองไม่สามารถสั่งการได้ตามปกติ ถ้าภาวะอย่างนี้เป็นอยู่นาน ๆ จะทำให้ผู้ป่วยมีอาการสมองเสื่อมได้

6. สมองเสื่อมจากการถูกกระทบกระแทกที่ศรีษะอยู่เสมอ ๆ ภาวะนี้พบบ่อยในคนที่มีปัจจัยเสี่ยง ที่จะมีการกระทบกระแทกที่ศีรษะ โดยเฉพาะพวกนักมวย นักกีฬาบางชนิดที่ต้องใช้ศีรษะกระแทกสิ่งต่าง ๆ หรืออาจจะพบในผู้ป่วยที่ดื่มสุรา เมาแล้วก็เดินชนโน่นชนนี่ หรือหกล้มศีรษะฟาดพื้น ถ้าเป็นซ้ำแล้วซ้ำอีก เนื้อสมองที่กระทบกระแทกกระเทือนนั้นจะตายไป เมื่อเนื้อสมองตายไปจำนวนมากเข้า ก็จะทำให้การทำงานไม่เป็นปกติ มีอาการสมองเสื่อมได้

7. สมองเสื่อมจากเนื้องอกในสมอง โดยเฉพาะเนื้องอกที่เกิดจากทางด้านหน้าของสมอง ผู้ป่วยอาจจะไม่มีอาการแบบที่พบในเนื้องอกสมองส่วนอื่น เช่น อาการแขนขาไม่มีแรง มองเห็นภาพซ้อน หรืออาการซึ่งแสดงว่ามีความดันในกระโหลกศีรษะมากขึ้น เช่น อาเจียนหรือปวดศีรษะ แต่เนื้องอกในบริเวณนี้อาจจะทำให้บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง ความจำและการตัดสินใจเปลี่ยนแปลงไป ซึ่งเป็นลักษณะของผู้ป่วยสมองเสื่อมได้

ข้างบนนี้เป็นสาเหตุที่เจอบ่อย ๆ ที่ทำให้เกิดสมองเสื่อมได้ อย่างไรก็ตามสมองเสื่อมในคนสูงอายุ มักจะมีสาเหตุมาจากโรคอัลไซเมอร์ หรือปัญหาหลอดเลือดสมองผิตปกติ หรือในคนไข้บางคนอาจจะเป็นทั้งสองอย่าง คืออาจจะเป็นทั้งอัลไซเมอร์ และมีปัญหาหลอดเลือดสมองรวมด้วย

จะทราบได้อย่างไรว่าขี้ลืม (ธรรมดา ๆ) หรือโรคสมองเสื่อม

เมื่อผู้ป่วยหรือญาติ รู้สึกว่าคนบางคนมีความจำผิดปกติ หรือมีปัญหาพฤติกรรมผิดปกติ ก็อาจจะนำผู้ป่วยมาปรึกษาแพทย์ แพทย์จะต้องดำเนินการซักประวัติ ประวัติอาการของผู้ป่วย จะช่วยให้แพทย์สามารถทราบได้ว่า ผู้ป่วยนั้นเป็นสมองเสื่อมจริงหรือไม่ และถ้าใช่น่าจะเป็นสมองเสื่อมจากสาเหตุอะไร แพทย์จะซักเกี่ยวกับ

• ระยะเวลาที่มีอาการช้า เร็ว
• ลักษณะการเดิน
• อาการร่วมอื่น ๆ เช่น มีไข้ เป็นลม หอบ เป็นต้น
• ลักษณะการดำเนินชีวิต
• ประวัติการบาดเจ็บทางสมอง
• ลักษณะอาหารการกิน การใช้ยา
• โรคประจำตัวต่าง ๆ โรคที่เป็นพันธุกรรมตกทอดมาในครอบครัว อัมพาต อัมพฤกษ์